De broodnodige bijdrage van digitalisering
In vrijwel alle analyses en beleidsplannen zien we het tekort aan zorgpersoneel terugkomen als een van de grootste uitdagingen voor de komende jaren. Vanwege vergrijzing en toegenomen medische mogelijkheden neemt de zorgvraag structureel toe. Tegelijk zien we door dezelfde vergrijzing het verwachte arbeidsaanbod dalen. Naast ‘binden en boeien’ van arbeidskrachten voor de zorg, wordt technologie en digitalisering veel genoemd als belangrijk antwoord hierop. In al zijn vormen (automatisering, robotisering, toepassing van Artificial Intelligence, etc.) moet dit ervoor zorgen dat er meer zorg met hetzelfde aantal (of minder) medewerkers geleverd kan worden.
Nu is dit een terechte gedachte. Waar dit soort toepassingen in andere sectoren al voor indrukwekkende stijgingen in de arbeidsproductiviteit hebben gezorgd, zien we in de zorgsector zelfs een daling in arbeidsproductiviteit (zie figuur 1). Hierbij spelen ook toenemende opgelegde administratieve lasten, een verschuiving naar langdurige zorg en een hoog verzuimpercentage, maar ook door beperkte technologische adaptatie. Blijkbaar is er nog veel onbenut potentieel. De meeste zorgmedewerkers zullen dit herkennen: in privé-situaties is de technologische ondersteuning vaak ‘lichtjaren verder’ dan in hun werksituatie.
Natuurlijk zijn er hordes te nemen, bijvoorbeeld in regelgeving, waarborging van privacy en aansluiting van data. Maar de verwachting is gerechtvaardigd dat technologie een significant grotere rol gaat en moet innemen in de zorg.
De harde realiteit van financiering
Technologie is echter niet gratis. Enerzijds verhoogt uitbreiding in technologie de operationele, terugkerende kosten, zoals licenties. Anderzijds zal ook moeten worden geïnvesteerd. Denk aan aanschaf van hardware en de ontwikkeling en implementatie van software. Economen formuleren dat laatste heel helder: er treedt een verschuiving op van arbeid naar kapitaal (m.a.w., de verhoogde arbeidsproductiviteit wordt betaald met investeringen in spullen). Dat betekent dat de winst inclusief afschrijvingen (EBITDA) zal moeten stijgen. Al helemaal als we zien dat andere kapitaalgoederen (gebouwen) ook in hoog tempo duurder worden. En dan zien we een fors probleem: achterliggende jaren dalen de EBTDA-cijfers in de zorg juist structureel!
En dan zien we een fors probleem: achterliggende jaren dalen de EBTDA-cijfers in de zorg juist structureel!
De confronterende trend van dalende EBITDA-marge
Eenvoudig gezegd, geeft de EBITDA van een zorginstelling aan hoeveel geld er beschikbaar is om de financiers te betalen en investeringen te financieren. Nu is algemeen bekend dat de veel zorginstellingen moeit hebben hun netto-winst te handhaven. Helaas zien we voor de EBITDA-marge echter een nog zorgwekkender beeld: deze daalt al jaren achter elkaar. Dit heeft te maken met het feit dat ziekenhuizen investeringen juist voor zich uit hebben geschoven, waardoor de netto winst tijdelijk op peil is gehouden terwijl de EBITDA daalde. En dat terwijl een stijging nodig is in de beweging naar minder personeel en meer technologie.
De eerlijke opgave – opstellen en uitvoeren gezonde business cases
Het mag duidelijk zijn dat er maar één duurzame keuze is: EBITDA in de sector verhogen. En dan pleiten we niet voor verhogen van tarieven en overheidsbijdragen. Dat is niet nodig en is weglopen voor verantwoordelijkheid. De echte oplossing is heel concreet en valt binnen normale bedrijfsvoering: opstellen en uitvoeren van gezonde business cases waar het gaat om investeringen in technologie. Wanneer van investeringen wordt vereist dat ze meer (arbeids- of gebouw-)kosten reduceren dan ze kosten aan afschrijvingen (en rente), gaat de EBITDA per definitie omhoog.
Dit lijkt een eenvoudige aanbeveling, maar mensen uit de praktijk zullen herkennen dat dit een grote stap is ten opzichte van de huidige praktijk. Veel business cases zijn slechts kwalitatief en soms bij voorbaat al niet positief. Maar belangrijker nog: ze worden na het investeringsbesluit vaak niet meer gevolgd en in de praktijk ook op geen stukken na behaald. Keer op keer zien we investeringen in technologie, die (kwalitatief) doelmatigheid beloven, maar na implementatie is het aantal ingezette fte onveranderd. Dan zijn er alleen kosten toegevoegd en is de EBITDA verder verslechterd. Vermoedelijk is dit ook precies de drijver achter de sector-brede daling die we al jaren zien.
Laten bestuurders dit ter harte nemen en doorbreken. Zonder harde business cases blijft digitalisering een papieren (en dure) belofte. Het is tijd voor leiderschap dat laat rekenen.
